…………Útfærsla efnahagslögunnar og þróun sjávarútvegs.

.

.

Myndband Deilan 1972

Myndband Deilan 1975

Vélvæðing í sjávarútvegi.

Skutulsfjörður, Sexæringur, Stanley, Árabátur, Þilskip, Skúta, Togarar.

leit.is

Í nóvember árið 1902 urð íbúar við Skutulsfjörð við Ísafjarðardjúp varir

við sérkennilega skelli og smelli sem bárust utan af firðinum.

Við nánari athugun kom í ljós að þeir áttu upptök sín í sexæringnum í Stanley

sem sigldi fram og aftur um fjörðinn, ekki undir arum eða seglum heldur fyrir eigin vélarafli.

Um haustið hafði verið komið fyror í bátnum tveggja hestafla steinolíuvél og

það var hún sem gaf frá sér þessi hljóð.

Nú var það svo að íbúar við Ísafjarðardjúp voru langt í frá ókunnir vélknúnum skipum.

Ásgeirsverslun á ísafirði hafði haft vélnúna báta í forum á milli staða í djúpinu en

það sem kom mönnunum á óvar var að vél skyldi hafa verið sett í fiskibát.

Með þessari siglingu Stanleys hófst vélvæðing íslensk sjávar útvegs.

Fram að þessu höfðu fiskiveiðar hér við land annaðhvort verið stundaðar

með árabátum eða þilskupum, Skútum.

Íslendingar þekktu til erlendra vélknúinna fiskibáta, togara, og

framsýnir menn höfðu hvatt til slíkra útgerðar hérá landi en lítið orðið

úr framkvæmdum sem komið var.

En útgerð stanleys varð öðrum hvatning og á næstu arum fjölgaði vélbátum stórum jafnframt því sem árabátum fækkaði. Árið 1914 voru vélbátar undir 12 tonnum um 400 og 1930 voru þeir orðnir tæplega 800. Þetta ár voru hins vegar ekki skráðir nema um 170 árabátar. Stærri fiskibátum fjölgaði einnig.

Þilskip.

Leit.is

Togaraútgerðin.

Árið 1904 var Íslandsbanki stofnaður en áður en hann kom var bara einn banki, Landsbankinn. Hann hafði lítið fé til að lána í stór og áhættusöm fyrirtæki.

Íslandsbanki var hinsvegar í eigu útlendinga og hafði meira fé til að lána út. Bankinn gat þá lánað Íslendingum peninga til að kaupa togara. Fyrsta togarafélagið sem Íslendingar áttu sjálfir var stofnað árið 1904 og það hét Fiskveiðahlutafélag Faxaflóa.

Ári seinna var keyptur togari sem hét Coot. Hann kom til Íslands frá Englandi 6. mars 1905 og gekk fyrir gufuaflsvél. Sá sem stuðlaði að því að Coot var keyptur til Íslands var útgerðarmaðurinn Einar Þorgilsson. Landsmenn vildu banna botnvörpur en svartsýni þeirra hvarf þegar þeir sáu hvað útgerðin gekk vel.

Á Coot var tólf manna áhöfn, allt Íslendingar. Útgerðin gekk oftast vel og skilaði miklum hagnaði til eigendanna.  Erfiðlega gekk að gera togarann út fyrsta árið en betur þegar á leið og útgerðin skilaði miklum hagnaði eða alveg þangað til Coot strandaði við Keilisnes árið 1908, en það urðu endalok útgerðarinnar.

Árin eftir Coot

Eftir að Coot kom til landsins fjölgaði togurunum.

Næst á eftir Coot kom togarinn Jón forseti árið 1907.  Hann var á vegum útgerðarfélagsins Alliance.  Eftir það kom hver togarinn á fætur öðrum til landsins og árið 1912 voru þeir orðnir tuttugu talsins á öllu landinu.  Þeir voru allir gufuskip og brenndu kolum.

Tundurdufl.

Tundurdufl (mine á ensku og dönsku) er nafn á sprengjum sem lagðar eru í sjóinn til þess að granda skipum og kafbátum. Herskipin sem leggja tundurduflin kallast tundurduflaleggjarar (e. minelayer). Sprengjurnar springa ef þær verða fyrir höggi vegna áreksturs, hljóðs, segulsviðs eða þrýstings. Tundurdufl eru oft lögð í höfnum eða vogum og víkum til þess að loka siglingaleiðum. Stundum eru tundurduflin látin sökkva til botns og kallast þá botndufl. En stundum eru þau fest við akkeri og látin mara í kafi og kallast þá flotdufl. Sprengjuhleðsla getur verið frá 150 til 500 kíló.

Herskip sem eru sérstaklega hönnuð með það fyrir augum að eyða tundurduflum kallast tundurduflaslæðarar (minesweepers). Tundurduflum er til dæmis eytt á þann hátt að tundurduflaslæðararnir draga á eftir sér slóða sem leysir festar tundurduflanna sem síðan fljóta upp á yfirborðið. Þá er skotið á duflin og þeim eytt.

Ógrynni af tundurduflum voru lögð í sjóinn í seinni heimstyrjöld eða 600 til 700 þúsund. Allt að þriðjungur þeirra var lagður kringum Ísland og tundurduflabelti voru þá út af Vestfjörðum, í Faxaflóa, Hvalfirði, Eyjafirði og Seyðisfirði. Íslenskir sjómenn hafa því frá lokum seinna stríðs oft fengið dufl í veiðarfærin eða séð þau á reki. Fundist hafa hátt í 3000 dufl við Ísland en á seinni árum hafa fimm til sex dufl fundist á ári. Ef tundurdufl finnast eyða sprengjusérfræðingar Landhelgisgæslunnar þeim. Þó að öryggisbúnaður sé í flestum tundurduflum sem á að gera þau óvirk ef þau fljóta upp er hættulegt að treysta á hann. Tundurdufl geta verið virk áratugum saman og því á alltaf að fara varlega í kringum þau.

Tundurduflum er stundum ruglað saman við tundurskeyti (e. torpedo) sem eru allt önnur gerð af sprengju. Tundurskeyti er vindillaga neðansjávarsprengja sem hægt er að skjóta frá skipi, kafbáti eða flugvél. Oft eru þau í sérstökum skipum sem nefnast tundurskeytabátar (torpedo boats). Tundurskeytin springa nálægt skotmarki sínu og eru yfirleitt notuð til þess að granda skipum eða kafbátum.

Enn eitt hertól með forskeytinu tundur- er til en það er svokallaður tundurspillir (destroyer). Tundurspillir kallast herskip sem einkum er notað í kafbátahernaði eða sem fylgdarskip annara herskipa og skipalesta. Tundurspillar eru vel vopnum búnir, hraðskreiðir og allt að 150 metrar að lengd.

Tundurdufl.

Visindavefur.is

Vörpur
Vörpur eru trektlaga netpokar sem dregnir eru lárétt í sjónum. Þær skiptast í botnvörpur og flotvörpur eftir því hvort þær eru dregnar við botn eða miðsævis. Þær eru oftast flokkaðar eftir því hvernig þær vinna og við hvers konar veiðiskap þær eru notaðar. Hér við land eru notaðar þrenns konar botnvörpur, þ.e. fiskivarpa, rækjuvarpa og humarvarpa en aðallega ein gerð af flotvörpu sem mest er notuð á úthafskarfaveiðum. Flotvarpa hefur þó líka í auknum mæli verið notuð við síld- og loðnuveiðar með góðum árangri.

Botnvarpa

Botnvarpa
Botnvarpa er með mikilvægustu veiðarfærum sem notuð eru á Íslandsmiðum og hefur verið aðlöguð margvíslegum veiðiskap, allt frá botnfiski til rækjuveiða. Hún er notuð á mismiklu dýpi, allt frá 80 m og niður á 1500 m dýpi. Í botnfiskveiðum er lágmarksmöskvastærð 135 mm og tækni er eykur kjörhæfni vörpunnar er krafist á sumum svæðum. Í rækjuveiðum er lágmarkið fyrir möskvastærð 45 mm í vængjum vörpunnar og miðneti en 36 mm í pokanum. Í humarvörpu er lágmarksmöskvastærðin 135 mm í miðneti og 80 mm í öðrum hlutum vörpunnar.

Veiðar með botnvörpu

Myndin gefur hugmynd um stærð fiskivörpu í botnfiskveiðum. Varpan nær 200 m frá toghlerunum og til enda pokans og skuttogari er sýndur draga hana á 1.500 m dýpi. Þær tegundir sem mest eru veiddar í fiskivörpu eru þorskur, karfi, ýsa, ufsi og grálúða en meðal annarra fisktegunda sem einnig eru að stórum hluta veiddar í vörpu eru skarkoli, steinbítur, langa og gulllax.

Þrátt fyrir takmarkanir á möskvastærð í botnvörpum er hætt við að seiði og ungfiskur veiðist með en mismikið eftir veiðislóð. Til að sporna við þessu hafa verið þróaðar aðferðir er auka kjörhæfni veiðarfæranna, þ.e. sleppa aukaaflanum framarlega úr vörpunni. Svokallaðir legggluggar og fiskiskiljur eru notaðar í þessu skyni í botnvörpum á mörgum veiðisvæðum.

Rækjuvörpur eru yfirleitt stærri en venjulegar fiskivörpur en með minni möskva og styttra er úr vörpunni í toghlerana, því að rækju er ekki "smalað" á sama hátt og fiski í vörpuna. Rækjuvarpa er oftast dregin hægt og almennt er togtíminn langur við rækjuveiðar og getur farið upp í 10-12 tíma á úthafsrækjuveiðum. Það hefur lengi verið vandamál við rækjuveiðar að mikið af seiðum og ungfiski veiðist sem aukaafli. Til að sporna við þessu eru seiðaskiljur settar í vörpuna aftast í belg hennar en framan við pokann og þar er fiski og seiðum, sem eru stærri en rækjan, hleypt úr vörpunni í drætti. Skylda er að nota seiðaskiljur við veiðar á úthafsrækju og er það einkum gert til að draga úr veiðum á smákarfa og smárri grálúðu. Smárækjuskiljur eru einnig notaðar á sumum veiðisvæðum en þær sleppa smæstu rækjunni og smæstu fiskseiðum úr vörpunni.

Á síðustu árum hafa svonefndar tvíburavörpur rutt sér til rúms en þá eru tvær vörpur dregnar samtímis hlið við hlið. Kosturinn við að nota tvær minni vörpur í stað einnar stórrar er að með sama vélarafli er hægt að auka verulega veiðigetuna. Tvíburavörpur hafa á síðustu árum einnig orðið algengar í humarveiðum.

Flotvarpa
Flotvarpa er fyrst og fremst notuð við veiðar á úthafskarfa á Reykjaneshrygg en er nú einnig orðin mikilvæg í veiðum á síld, loðnu og kolmunna. Flotvörpur eru afar stór veiðarfæri og eru oft nefndar gloríutroll, en nafngiftin mun eiga rætur í þróunarferli vörpunnar hérlendis fyrir um áratug. Flotvörpur eru á margan hátt frábrugðnar botnvörpum að gerð enda dregnar miðsævis og snerta sjaldan botn. Í þeim er oftast nælon eða enn léttari sterk efni til að létta vörpuna í drætti. Möskvar eru yfirleitt stærri en í botnvörpu þó að sömu ákvæði gildi um möskvastærð við botnfiskveiðar, þ.e. 135 mm eða 155 mm lágmarksmöskvastærð eftir veiðisvæðum.

Veiðar með flotvörpu

Myndin sýnir stærðarhlutföll skips og flotvörpu, t.d. fyrir skuttogara á úthafskarfaveiðum. Þess má geta að netop vörpunnar getur verið um 23.000 fermetrar en það samsvarar samanlagðri stærð 5 fótboltavalla.

Nú er komin á markaðinn ný gerð flotvörpu, svonefnt þantroll, með auknum stöðugleika og rými við netopið. Þantrollið lofar góðu við veiðar á loðnu, síld og kolmunna.

Lagnet
Lagnet eru lögð við sjávarbotn og eru til í mörgum mismunandi útfærslum og er þá talað um þorskanet, ýsunet, grásleppunet, kolanet, silunganet o.s.frv. Mismunurinn felst einkum í möskvastærð en einnig er munur á efni, stærð og gerð netanna. Veiðarnar byggjast á því að fiskurinn syndi á netið og festist í því og oftast fer garnið undir tálknlokin. Net eru ferköntuð, afmörkuð að ofan með flotteini og að neðan er oftast blýteinn.

Þorskanet eru einkum notuð á vetrarvertíð við veiðar á þorski er hann gengur til hrygningar seinni hluta vetrar. Lágmarksmöskvastærðin er 139,7 mm (5 1/2 tommur). Oft eru þó notaðir mun stærri möskvar við þorskveiðar, eða allt að 254 mm (10 tommum). Netin eru 30-70 möskva djúp og um 50 metra löng. Nokkur net eru í hverri trossu og nokkrar trossur lagðar af hverju skipi. Netin eru látin liggja í 1-2 sólarhringa áður en þeirra er vitjað en miklu getur munað á gæðum fisks eftir því hve lengi hann hann liggur í netunum.

Ýsunet eru svipuð þorskanetum að stærð og gerð en hafa heldur smærri möskva, 140-150 mm og eru eingöngu notuð sunnan- og suðvestanlands.

Lagnet

Hringnót
Hringnótin er einnig nefnd herpinót eða snurpunót en hringnætur eru stærstu veiðarfæri sem notuð eru á Íslandsmiðum hvað þyngd og umfang varðar. Þær eru mest notaðar við veiðar á loðnu og síld en undanfarin ár má segja að tveir þriðju hlutar aflamagns af íslenskum miðum hafi komið í hringnót. Mest af aflanum fer til lýsis- og mjölframleiðslu, en nokkuð er fyrst eða saltað.

Hringnót er netgirðing sem lögð er í hring utan um torfu af uppsjávarfiski. Við efri brún netsins eru flot sem halda því uppi en neðri teinn nótarinnar er þyngdur með blýsökkum og svonefndur snurpuvír þræddur í gegnum snurpuhringi sem hengdir eru á neðri netteininn. Þegar vírinn er dreginn inn herpist nótin saman að neðan og fiskurinn lokast inni í henni. Smám saman er nethringurinn minnkaður og fiskinum loks dælt upp í skipið með öflugri dælu.

Hringnót og skip að veiðum

Dragnót
Dragnótin eða snurvoð er mest notuð við veiðar á sand- og leirbotni nálægt landi. Hún er aðallega notuð til þorsk- og flatfiskveiða en um helmingur alls flatfiskaflans fæst í dragnót. Dragnótin er ríkjandi í sandkola og skrápflúruveiðum og um tveir þriðju hlutar skarkolaaflans kemur í þetta veiðarfæri. Dragnótin er notuð allt í kringum landið og mest er veitt á 40-60 m dýpi. Dragnótin líkist að sumu leyti lítilli vörpu en er einfaldari að gerð. Á henni eru hvorki toghlerar né togvírar en fremst á henni eru vængir er tengjast við belginn sem mjókkar eins og trekt aftur að pokanum.

Lágmarksmöskvastærð í dragnót er eins og í botnvörpum ýmist 135 mm eða 155 mm eftir veiðisvæðum. Við veiðar á langlúru og þykkvalúru á djúpslóð eru þó 120 mm möskvar leyfðir en belgurinn verður þá að vera útbúinn með leggglugga.

Lína og handfæri
Handfærið er elsta veiðarfæri landsmanna en er nú líklega að frátöldum önglunum sjálfum óþekkjanlegt frá forverum sínum en á síðustu árum hefur tölvutæknin einnig komið til sögunnar og gert veiðiskapinn auðveldari og afkastameiri. Útbúnaðurinn er nú rúlla, færi, slóði og sökkur. Rúllan er fest við borðstokkinn og á henni er 50-200 m langt færi en á enda þess er festur 6-8 m langur slóði. Við slóðann eru hnýttir taumar og á þeim eru önglarnir en á enda slóðans er sökka. Önglarnir eru oftast um 10 cm langir og mest er beitt gervibeitu, en það er þunnur, litaður gúmmíhólkur. Færinu er slakað niður undir botn eða á það dýpi sem talið er að fiskurinn haldi sig. Síðan er híft og slakað á víxl (keipað) uns fiskurinn hefur bitið á en þá er færið dregið upp. Nú til dags eru nær eingöngu notaðar tölvustýrðar, rafknúnar rúllur sem keipa og hífa á sjálfvirkan hátt. Á handfæri er mest veiddur þorskur og nokkuð af ufsa en veiðarnar eru fyrst og fremst stundaðar á opnum smábátum undir 6 brúttótonnum að stærð.

Lína hefur þróast út frá handfærinu og er mun afkastameira veiðarfæri. Lína er mest notuð við veiðar á þorski, ýsu, steinbít og keilu. Túnfiskveiðar hafa einnig verið stundaðar djúpt suður af landinu með svonefndri flotlínu sem flýtur við yfirborðið. Nú eru fimm gerðir af línu notaðar hér við land, þ.e. fiskilína, lófótlína, lúðulóð, hákarlalína og túnfisklína.

Fiskilína samanstendur af lóð, taumum og önglum. Öngull er á hverjum taumi sem oft er 40-50 cm langur en taumarnir eru festir í lóðina. Oftast eru yfir 100 önglar á hverri lóð og fjórar lóðir tengdar saman og kallast þetta bjóð eða bali. Í stærri línuveiðibátum geta verið allt að 40 balar í einni lögn og er línan þá rúmlega 20 km á lengd með um 16.000 öngla. Beitan er oftast síld, loðna eða smokkfiskur og línan er beitt sjálfvirkt í svonefndum línubeitingarvélum um leið og lagt er. Á landróðrabátum er línan beitt í landi.

Spurningar:

1. Í hvað var síldin notuð?: Síldin var ýmist söltuð til manneldis eða brædd í lýsi og mjöl en það var gjarnan notað í dýrafóður.

2. Hvað var krakkið mikla?: Verð á síld hrundi þegar eftirspurn eftir henni minnkaði eftir fyrri heimstirjöldina.

3. Finnst síldin alltaf á sama stað?: Nei það gerir hún ekki.

http://www.fisheries.is/islenska/skip/skip.htm

Nótaskip.

Frystiskip

Línuskip

Dragnótaskip

Netaskip

Síðutogari.

Ingólfur Arnarsson

Freigátan HMS Yarmouth F101 kemur löskuð til hafnar eftir ásiglingu.

Klippur

3 milur

4 mílur

4 mílur - Deilurnar 1948-56 .

1948
5. apr. - Landgrunnslög samþykkt á Alþingi. Með lögunum marka Íslendingar heildarstefnu í hafréttarmálum og leggja lagalegan grunn að frekari framkvæmdum til verndar fiskstofninum.

1949
Landhelgissamningi Breta og Dana frá 1901 sagt upp með tveggja ára fyrirvara.

1950
22. apr. - Gefin út reglugerð um fiskveiðilandhelgi úti fyrir Norðurlandi, frá Horni að Langanesi.

1951
20. okt. - Hið nýja varðskip Íslendinga, Þór, leggst að bryggju í Reykjavík.

18. des. - Alþjóðadómstóllinn í Haag kveður upp dóm um rétt Norðmanna til að ákvarða 4 mílna landhelgi. Dómurinn styrkir mjög stöðu Íslendinga.

1952
19. mars - Ólafur Thors, atvinnumálaráðherra, gefur út reglugerð um verndun fiskimiða umhverfis Ísland, samkvæmt landgrunnslögunum frá 1948. Allar botnvörpuveiðar eru bannaðar innan 4 mílna frá grunnlínum sem dregnar eru þvert fyrir flóa og firði.
15. maí - Reglugerðin um 4 mílna landhelgi gengur í gildi. Mótmæli berast frá stjórnum Bretlands, Frakklands, Hollands og Belgíu. Löndunarbann sett á íslenzkan fisk í Bretlandi.

1953
14. okt. - Löndunarbannið rofið og Ingólfur Arnarson landar fiski í Grimsby. Kaupandi er breskur maður, Dawson. Verslunar- og verðstríð brýst út milli hans og útgerðarmanna. Dawson tók við fjórum förmum.
31. des. - Ísland gerir hagkvæman fisksölusamning við Ráðstjórnarríkin (Rússland).

1956
20. ágúst - Þjóðréttarnefnd Sameinuðu þjóðanna gerir að tillögu sinni að boða til alþjóðaráðstefnu 1958. Ályktunina má skilja þannig að heimilt sé að ákvarða 12 mílna landhelgi.
15. nóv. - Fjögurra ára fisklöndunardeila Breta og Íslendinga leyst og samningur gerður um landanir í Bretlandi.

12 mílur

12 mílur - átökin 1958-61 .

1957
12. apríl - Ráðstefna haldin í Reykjavík um aðgerðir í landhelgismálum.

1958
24. maí - Lúðvík Jósepsson sjávarútvegsráðherra tilkynnir samkomulag ríkisstjórnarinnar um útfærslu landhelginnar í 12 mílur.
30. júní - Sjávarútvegsráðherra undirritar reglugerð um 12 mílna landhelgi.
1. sept. - Reglugerðin gengur í gildi. Þrátt fyrir það halda breskir togarar áfram veiðum og njóta verndar breskra herskipa.
2. sept. - 9 skipsverjar á varðskipinu Þór teknir höndum og fluttir um borð í brezku freigátuna Eastbourne, er þeir hyggjast taka togarann Northern Foam. Múgur og margmenni safnast saman við Breska sendiráðið í Reykjavík.
4. sept. - Fjölmennur útifundur haldinn á Lækjartorgi þar sem bresku ofríki er mótmælt og hvatt til einurðar og festu í baráttunni fyrir rétti þjóðarinnar. Kínverska alþýðulýðveldið færir landhelgi sína úr 3 sjómílum í 12.
5. sept. - Skipherrann á herskipinu HMS Russel sakar skipherrann á Ægi um að hafa reynt að sigla herskipið niður.
13. sept. - Freigátan Eastbourne siglir inn á Faxaflóa í skjóli nætur og skýtur út árabáti. Íslensku varðskipsmönnunum er skipað að fara í bátinn og róa 2 sjómílur til lands.
12. nóv. - Enn kemur til átaka þegar Þór reynir að taka togarann Hackness. Skipherrann á HMS Russel hótar að sökkva varðskipinu.

1959
6. feb. - Eftir fjögurra daga stapp á miðunum tekst varðskipinu Þór að færa brezka togarann Valafell til hafnar. Breskt herskip tafði um hríð að hann yrði tekinn innan 4 mílna. Dómur kveður á um 74 þús. króna sekt og að afli og veiðarfæri verði gerð upptæk. Furðu vekur meðal Íslendinga hversu vægur dómurinn er.

1960
3. mars - Breskir togarar sýna yfirgang, er þeir toga yfir netatrossur báta í Ólafsvík og valda miklu tjóni.
14. mars - Til að bæta andrúmsloftið á hafréttarráðstefnunni sem hefst eftir 3 daga í Genf færa breskir togarar sig út fyrir landhelgina.
26. mars - Hafréttarráðstefnunni lýkur án samkomulags. Bretar senda herskip aftur á miðin.
30. apríl - Ríkisstjórn Íslands gefur upp sakir breskum togaraskipstjórum, sem uppvísir hafa orðið að landhelgisbrotum á tímabilinu 1. sept. 1958 til
29. apríl 1960.

1961
11. mars - Endi bundinn á þorskastríðið með samningi, sem hljóðar upp á að Bretar viðurkenna 12 mílna lögsögu en fá að veiða á ytri 6 mílunum á tilteknum tímum næstu þrjú ár.

50 mílur

50 mílur - Átökin 1972-73 .

1972
15. feb. - Alþingi samþykkir útfærslu fiskveiðilögsögunnar í 50 sjómílur.
17. ág. - Alþjóðadómstóllinn í Haag kveður upp úrskurð um að Íslendingar eigi ekki lögsögu milli 12 og 50 mílna. Ríkisstjórn Íslands mótmælir úrskurðinum og ákveður að hunsa hann.
1. sept. - Reglugerð um útfærslu fiskveiðilögsögunnar gengur í gildi. Brezkir togaraeigendur biðja um herskipavernd, en fá ekki. Þrjú vesturþýsk eftirlitsskip eru innan 50 mílnanna og eiga að koma í veg fyrir töku togaranna.
5. sept. - Togvíraklippum fyrst beitt. Ægir klippir á víra breska togarans Peter Scott. Skipverjar láta kolamola, járnbolta og brunaexi dynja á varðskipinu í hefndarskipi. Í deilunni var klippt alls 82 sinnum aftan úr togurum.

1973

18. maí - Bresku togaraskipstjórarnir fá nóg og neita að veiða innan 50 mílna án verndar herskipa. Breska ríkisstjórnin ákveður að senda freigátur á Íslandsmið. Ákvörðunin kemur á óvart þar sem samningaviðræður standa yfir. Íslenzk stjórnvöld neita að ræða við Breta og banna breskum herflugvélum að lenda á íslenskum flugvöllum.
23. maí - Þrjár breskar freigátur sigla inn fyrir 50 mílna mörkin - Lincoln, Plymouth og Cleopatra.
20. júní - Dráttarbáturinn Lloydsman gerir tilraun til að sigla á Óðinn norður af Vestfjörðum.
27. júlí - Á fundum í Genf eru miklar umræður um fiskveiðimál og vaxandi stuðningur við 200 mílna efnahagslögsögu.
29. ágúst - Átökin halda áfram að harðna. Banaslys verður er vélstjóri á Ægi fær raflost.
11. sept. - Ríkisstjórn Íslands tilkynnir Bretum að ef herskip og dráttarbátar sigli áfram á íslensk skip, verði stjórnmálasambandi slitið. Framkvæmdastjóri Nato á viðræður við íslenska og breska ráðherra og hvetur til að lausn verði fundin. Forsætisráðherra Bretlands lýsir yfir vilja til
að leysa deiluna.
22. sept. - Íslendingar ná frumkvæði í áróðursstríðinu við Breta, eftir að kvikmyndatökumönnum sjónvarpsins er boðið í flug með gæsluvélinni Sýr. Sama dag siglir brezka freigátan Lincoln tvívegis á Ægi úti fyrir Norðfjarðarhorni og sýna myndir að hún þverbraut allar siglingareglur.
13. nóv. - Íslendingar og Bretar semja um vopnahlé og á Alþingi er samþykkt bráðabirgðasamkomulag sem gildir í 2 ár. Stærstu togarar Breta eru útilokaðir frá miðunum en aðrir togarar fá takmarkaðar veiðiheimildir. Lauk þar með deilunum.

200 mílur

200 mílur - Átökin 1975-76 .

1975
15. júlí - Matthías Bjarnason sjávarútvegsráðherra gefur út reglugerð um að fiskveiðilögsagan verði færð út í 200 mílur 15. okt., en þann 13. nóv. átti bráðabirgðasamningur við Breta frá því í 50 mílna deilunni að renna út. Brezkir útgerðarmenn mótmæla hástöfum og stjórn Vestur-Þýskalands og
Efnahagsbandalag Evrópu láta í ljós óánægju.
15. okt. - Fiskveiðilögsagan færð út í 200 mílur.
16. nóv. - Þór sker á víra togarans Primella, fyrsta skiptið sem klippunum er beitt í deilunni.
17. nóv. - Samningaviðræður fara út um þúfur. Bretar senda dráttarbáta á íslenzku fiskimiðin.
25. nóv. - Samið við Vestur-Þjóðverja um takmarkaðar veiðiheimildir. Bretar senda þrjár freigátur á miðin.
6. des. - Dráttarbáturinn Euroman siglir á Þór, eftir að hann hafði klippt á víra togara.
10. des. - Þór og freigátan Falmouth eigast við í rúma klukkustund á Vopnafjarðargrunni.
11. des. - Þór skemmist talsvert við ásiglingar þriggja breskra dráttarbáta í mynni Seyðisfjarðar. Þeir linna ekki látunum fyrr en Þór skýtur kúluskoti í stefnið á Lloydsman, því fyrsta í 200 mílna deilunni.

1976
7. jan. - Freigátan Andromeda siglir harkalega á Þór. Mildi þykir að ekki urðu slys á mönnum, en skipið skemmdist nokkuð. Tveimur dögum síðar lendir Þór í enn alvarlegri átökum er herskipið Leander siglir á varðskipið af miklu afli eftir fjölmargar tilraunir.
11. jan. - Suðurnesjamenn loka herstöðvarhliðum á Keflavíkurflugvelli í mótmælaskyni við framferði herskipanna.
19. jan. - Ríkisstjórnin hótar að slíta stjórnmálasambandi við Bretland. Brezk stjórnvöld kalla herskip sín út fyrir 200 mílur og bjóða Geir Hallgrímssyni forsætisráðherra til viðræðna í London. Þær skila ekki árangri og 5. feb. halda bresk herskip aftur á miðin.
19. feb. - Stjórnmálasambandi við Bretland slitið. Fastaráð NATO fundar um málið.
6. maí - Mikil harka einkenndi deiluna. Freigátan Falmouth sigldi tvívegis af krafti á Tý.
23. maí - Fundahöld í Osló þar sem ráðherrar þjóðanna ræða hugsanlegt samkomulag.
Júní - Samkomulag um takmörkuð veiðiréttindi Breta í 6 mánuði. Eftir það mega þeir aðeins veiða innan 200 mílna með samþykki Íslands. Síðasta þorskastríðinu er lokið.

Helztu heimildir:
Atli Magnússon: Í kröppum sjó. Helgi Hallvarðsson skipherra segir frá sægörpum og svaðilförum. Örn og Örlygur 1992.
Björn Þorsteinsson: Tíu þorskastríð 1415-1976. Sögufélagið 1976.
Davíð Ólafsson: Saga landhelgismálsins. Baráttan fyrir stækkun fiskveiðilögsögunnar í 12 mílur. Sumarliði R. Ísleifsson bjó til prentunar.
Hið íslenska bókmenntafélag 1999.
Gilchrist, Andrew: Þorskastríð og hvernig á að tapa þeim: Endurminningar frá Íslandi 1957-1960. Þýðandi Jón O. Edwald. Almenna bókafélagið 1977.
Gils Guðmundsson: Slysavarnafélag Íslands 25 ára. Slysavarnafélag Íslands 1953.
Guðjón Arngrímsson: Landhelgisgæsla Íslands 1926-1996. Svipmyndir úr 70 ára sögu. Landhelgisgæsla Íslands 1996.
Gylfi Gröndal: Eldhress í heila öld. Eiríkur Kristófersson skipherra segir frá ævintýrum sínum og atburðum þessa heims og annars. Forlagið 1993.
Jón Eiríksson: Skipstjórar og skip. Skuggsjá 1971.
Sigurdór Sigurdórsson: Spaugsami spörfuglinn. Þröstur Sigtryggson skipherra segir frá. Örn og Örlygur 1987.
Sveinn Sæmundsson: Guðmundur skipherra Kærnested 1-2. Örn og Örlygur 1984-85.

http://frontpage.simnet.is/samfelagsfr/kennsluefni/thorskastridin/kennsluefni/myndbond/deilan-72-stream.wmv

SKRÁPFLÚRA

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Hippoglossoides platessoides (Fabricius, 1780)

Heimkynni skrápflúru eru beggja vegna Norður-Atlantshafs. Í Norðaustur-Atlantshafi er undirtegundin Hippoglossoides platessoides limandoides í Norður-Íshafi og Barentshafi frá Svalbarða og Karahafi suður að Ermarsundi. Við Grænland og vesturströnd N-Ameríku allt til Þorskhöfða er undirtegundin H. platessoides platessoides.

Skrápflúra finnst allt í kringum Ísland og er hún víða mjög algeng. Einna mest er af henni fyrir norðan og norðaustan land og fyrir sunnanverðu landinu, einkum á grunnslóð.

Skrápflúran er botnfiskur og heldur sig einkum á leir- og leðjubotni en einnig á sandbotni á 10-500 metra dýpi.

Fæða skrápflúrunnar er mest allskonar botndýr eins og slöngustjörnur, skeldýr, burstaormar, krabbadýr, t.d. kuðungakrabbar, sniglar, en einnig fiskar, t.d. sandsíli, loðna og fiskseiði.

Vöxtur er frekar hægur og vaxa hrygnur hraðar en hængar og verða eldri. Skrápflúran getur orðið a.m.k.16 ára hér við land en við Noreg a.m.k. 19 ára.

ÞORSKUR

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Gadus morhua Linnaeus, 1758

Heimkynni þorsksins eru í Norður-Atlantshafi. Í Norðaustur-Atlantshafi er hann frá Svalbarða í Barentshafi suður í Biskajaflóa. Í Norðvestur-Atlantshafi er þorskur við Grænland og frá Hudsonflóa og Baffinslandi suður til Hatterashöfða í Bandaríkjunum.

Hér við land er þorskur algengur allt í kringum landið. Hann er botnfiskur sem lifir á allt frá nokkurra metra dýpi niður á 600 metra eða dýpra en er algengastur á 100-400 metra dýpi. Þorskurinn heldur sig bæði á sand- og leirbotni, sem og á hraunbotni. Einnig þvælist hann upp um sjó í ætisleit eða við hrygningu.

Smáþorskur étur fyrst og fremst hryggleysingja af ýmsu tagi svo sem ljósátu, marflær og rækju. Þegar þorskurinn stækkar fer hann að éta fiskmeti og er loðna og síli þar langmikilvægust. Stærri þorskur sækir í auknum mæli í stærri bráð af fiskakyni, svo sem karfa, smáþorsk, skrápflúru, kolmunna, ýsu og síld. Afræningjar þorsksins eru margir. Seiði verða fyrir ásókn smáfiska og sjófugla og fullorðinn þorskur er eftirsótt fæða hjá sel og hvölum, einkum háhyrningi en einnig stórfiskum eins og hákarli.

Vöxtur þorsksins er mjög breytilegur eftir hafsvæðum. Algengt er að þorskur sem veiðist á vetrarvertíð við SV-land sé á bilinu 70-90 cm eða 3-7 kg að þyngd en mun minni þar sem hún er lægst fyrir norðan og norðaustan land. Þorskurinn virðist þurfa að ná a.m.k. 50 cm lengd áður en hann verður kynþroska. Við suðurströndina verður þorskur fyrst kynþroska 3-5 ára en við norðurströndina 4-6 ára gamall.

Sýnt hefur verið fram á að vöxtur þorsksins er háður stærð loðnustofnsins á hverjum tíma. Meðalþyngd fjögurra til sex ára þorsks er allt að 25% minni þegar loðnustofninn er í lægð miðað við ástandið þegar loðnustofninn er stór.

LÚÐA

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Hippoglossus hippoglossus (Linnaeus, 1758)

Heimkynni lúðunnar eru í Norður-Atlantshafi, Norður-Íshafi og Barentshafi frá Svalbarða, Bjarnareyju og Múrmansk suður í Biskajaflóa. Hún er við Grænland og við Norður-Ameríku frá Labrador í Kanada suður til Þorskhöfða í Bandaríkjunum. Lúða finnst allt í kringum Ísland en mun meira er um hana undan Suður-, Suðvestur- og Vesturlandi en norðan- og austanlands.

Lúðan er botnfiskur sem heldur sig mest á sand-, leir- eða malarbotni og stundum á hraunbotni. Þá þvælist hún talsvert upp um sjó. Hún lifir á 20-2000 metra dýpi og 1-15°C hita en kjörhiti hennar er 3-9°C. Lúðan er mikill göngufiskur og flækist víða um sjó. Lúður merktar á Íslandsmiðum hafa veiðst við Færeyjar, Austur- og Vestur-Grænland og nálægt Nýfundnalandi. Þá hafa lúður merktar við Færeyjar og Kanada veiðst á Íslandsmiðum. Smálúðan elst upp á grunnunum til 3-5 ára aldurs en heldur þá út á djúpið. Á vorin og sumrin gengur stór lúða úr djúpinu upp á grunnmið en dregur sig aftur utar og dýpra þegar haustar og kólnar. Stórar lúður sækja mikið í harða strauma.

Lúðan er mjög gráðug og stórlúðan étur allt sem að kjafti kemur og hún ræður við. Helst eru það fiskar sem hún leggur sér til munns og má nefna karfa, þorsk, ýsu, hrognkelsi, steinbít, loðnu og sandsíli, auk allskonar krabbdýra og fleiri botndýra. Lúðu éta selir, smáhveli og háfiskar, einkum hákarl.

Lúðan vex allhratt og talið er að hún geti orðið a.m.k. 25-30 ára og jafnvel miklu eldri, en erfitt er að aldursákvarða mjög stórar og gamlar lúður.

ÝSA

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Melanogrammus aeglefinus Linnaeus, 1758

Heimkynni ýsu eru í Norður-Atlantshafi. Í Norðaustur-Atlantshafi er hún í Norður-Íshafi og Barentshafi og allt suður í Biskajaflóa. Við Grænland er hún sjaldséð en í Norðvestur-Atlantshafi er hún frá Nýfundnalandi til Hatterashöfða í Bandaríkjunum.

Við Ísland er ýsan allt í kringum landið. Mun meira er um hana við sunnan- og vestanvert landið en í kalda sjónum norðanlands og austan. Oft er og mikið um ýsu við Ingólfshöfða, Dyrhólaey og Vestmannaeyjar auk Faxaflóa, í Breiðafirði og við Ísafjarðardjúp. Ýsan er grunnsævis- og botnfiskur sem lifir á 10-200 metra dýpi og stundum dýpra á leir- og sandbotni.

Fæða ýsunnar er margbreytileg. Ýsuseiðin éta einkum ýmis smákrabbadýr eins og ljósátu, rauðátu. Fullorðin ýsa étur ýmis konar fiskmeti, mest loðnu. Hún étur og botndýr eins og krabba og lindýr. Smáfiska eins og sandsíli, smásíld og spærling étur hún einnig, sem og rækju, fiskseiði, síldarhrogn og fleira. Mörg rándýr leggjast á ýsuna. Þar má nefna háf, þorsk, löngu, lúðu og fleiri stóra fiska. Selir og smáhveli láta hana ekki heldur í friði.

Fyrstu æviár sín vex ýsan tiltölulega hratt. Hún getur verið orðin um 20 cm þegar hún er eins árs og á öðru aldursári rúmlega 30 cm. Lengd ýsu eftir aldri er nokkuð mismunandi eftir því hvort hún elur aldur sinn í hlýja sjónum sunnanlands eða þeim kalda norðanlands. Einnig verða ýsur í hlýja sjónum fyrr kynþroska en þær í kalda sjónum. Yfirleitt verður hún kynþroska 3-4 ára gömul. Ýsan getur orðið a.m.k. 15 ára gömul en það er hæsti aldur sem greindur hefur verið á ýsu af Íslandsmiðum.

KARFI, GULLKARFI

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Sebastes marinus (Linnaeus, 1758)

Karfinn lifir í Norður-Atlantshafi. Í Norðaustur-Atlantshafi er hann frá Barentshafi suður í norðanverðan Norðursjó. Hann er á landgrunninu frá Skotlandi, um Ísland til Austur- og Vestur-Grænlands. Hann er og við Labrador og Nýfundnaland og allt suður í Maineflóa í Bandaríkjunum. Karfinn finnst allt í kringum Ísland en langmest er af honum fyrir vestanverðu landinu, einkum á djúpmiðum.

Karfinn er miðsævis- og botnfiskur sem heldur sig einkum á 100-300 metra dýpi við 3-8°C en hann finnst alveg niður á 1000 metra dýpi. Oft er hann við botn á daginn en upp í sjó á nóttunni.

Fæða karfans er einkum smá svifdýr, t.d. smákrabbadýr eins og ljósáta og rauðáta, pílormar og fiskseiði þegar hann er ungur en fullorðnir karfar éta einkum ljósátu og ýmsa fiska eins og síld, loðnu, ýmsa þorskfiska og auk þess rækju. Þá étur lúða, þorskur og fleiri fiskar smáan karfa og einnig er nokkuð um að karfinn éti sín eigin afkvæmi.

Karfinn hrygnir ekki eggjum eins og flestir beinfiskar gera heldur gýtur hann lifandi afkvæmum. Hann gýtur í einu 37-350 þúsund lirfum en það er sjaldgæft að fiskar sem gjóta lifandi afkvæmum eigi svo mörg í einu. Áður en got fer fram þurfa karfahængarnir að frjóvga hrygnurnar. Það gerist á haustin og fyrri hluta vetrar, þ.e. í september og fram í desember. Þá eru karfahængarnir kynþroska og þá á eðlunin sér stað. Got fer fram í apríl til maí og sennilega á 200-500 metra dýpi upp í sjó og við 4-8°C.

Karfinn er mjög hægvaxta fiskur og verður ekki kynþroska fyrr en 14-16 ára.

SÍLD

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Clupea harengus Linnaeus, 1758

Heimkynni síldarinar eru í Norður-Atlantshafi. Í Norðaustur-Atlantshafi finnst hún frá Barentshafi suður til Biskajaflóa, Í Norðvestur-Atlantshafi er hún við Grænland og frá Labrador suður til Hatterashöfða í Norður-Karólínuríki Bandaríkjanna. Hér við land er síld allt í kringum landið.

Síldin er uppsjávar- og miðsævisfiskur þótt hún hrygni við botn. Hún finnst frá yfirborði og niður á 20-250 metra dýpi og er ekki sérlega viðkvæm fyrri seltustigi sjávar og á það jafnvel til að flækjast upp í árósa.

Aðalfæða síldar eru rauðáta og skyldar tegundir. Síldin étur einnig nokkuð af ljósátu og marflóm. Í egg síldarinnar sækja margir fiskar mest þó ýsan. Ungsíldin og sú fullorðna eru étnar af ýmsum hraðsyndum fiskum eins og háfi og þorski. Fuglar, selir og hvalir, einkum háhyrningar, eru einnig gráðugir í hana.

Þrír síldarstofnar hafa fundist við Ísland: tveir íslenskir (vor- og sumargotssíld) og norski vorgotssíldarstofninn, en hann kom hingað í ætisleit á sumrin. Íslenska sumargotssíldin elst upp í flóum og fjörðum undan Norðvestur-, Norður- og Austurlandi til tveggja ára aldurs en á þriðja ári gengur hún suður fyrir land á slóðir foreldra sinna. Hún hrygnir fyrir sunnan og vestan land. Norski síldarstofninn sem kom til Íslandsmiða áður fyrr hrygnir við Vestur-Noreg. Kynþroska síldin gekk í fæðuleit til Íslands þegar voraði í sjónum. Í júní eða byrjun júlí var hún oftast komin á Norðurmið. Seint á sjöunda áratugnum hrundi stofninn m.a. vegna gengdarlausrar ofveiði á smásíld.

Á öðru hausti er síldin orðin 7-10 cm löng og 10 grömm en á næsta sumri tvöfaldast lengd hennar og hún verður 50-70 grömm í lok þriðja árs. Kynþroska nær sumargotssíldin um fjögurra ára gömul. Hámarksaldur síldarinnar er 20-25 ár.

HUMAR (LETURHUMAR)

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Nephrops norvegicus (Linnaeus, 1758)

Útbreiðsla humars er víðáttumikil allt frá norðanverðum Noregi, suður með ströndum Vestur-Evrópu og inn í Miðjarðarhaf til Grikklands. Við Ísland lifir humarinn einungis í hlýja sjónum við suðurströndina frá Hornafirði vestur um og inn í Faxaflóa. Humarinn finnst aðallega á 20-500 m dýpi, en dýpst hefur hann fundist á um 800 m dýpi vestur af Sikiley. Hér við land fæst hann á 110-300 m dýpi.

Humarinn vex í stökkum með skelskiptum, losar sig reglulega við skelina og myndar jafnframt nýja sem er stærri en sú fyrri. Eftir að kynþroska er náð vaxa karldýr mun hraðar en kvendýr þar eð kvendýrin geta ekki skipt um skel meðan þau bera eggin undir halanum milli hrygningar og klaks sem tekur 12 mánuði við Ísland. Algeng meðallengd karldýra er 14 cm utan útlima (u.þ.b. 8 ára) en kvendýra 11 cm. Stærstu karl- og kvendýr geta þó náð allt að 26 cm og 18 cm lengd.

Humarinn grefur sér göng sem ná 20-30 cm ofan í leirbotninn. Oftast eru tvö eða þrjú op á göngunum en stundum tengjast göng margra humra saman og mynda flókið gangnakerfi. Humarinn yfirgefur göngin þegar hann leitar sér fæðu en þó er talið að hann haldi sig mikið til á sömu slóðum allt sitt líf.

Fæða humarsins samanstendur af smávöxnum botndýrum af ýmsu tagi, burstaormum, krabbadýrum og skeljum, auk þess sem hann nýtir sér fiskúrkast frá fiskiskipum. Humar hefur fundist í maga margra fiska en er þó langmest étinn af þorski hérlendis.

RÆKJA

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Pandalus borealis Krøyer, 1838

Rækja er kaldsjávartegund sem lifir í Norður-Atlantshafi, Norður-Íshafi og Norður-Kyrrahafi. Hún hefur fundist á 20 til 1400 m dýpi en hér við land er algengast að hún sé á 50 til 700 m dýpi. Hún heldur sig mest á leirbotni, en finnst þó stundum einnig á hörðum botni. Meðfram suðurströndinni hefur rækja ekki fundist í veiðanlegu magni.

Rækjan er tvíkynja. Hún verður fyrst kynþroska sem karldýr en skiptir síðan um kyn og verður að kvendýri. Það kemur þó fyrir, þar sem vaxtarskilyrði eru góð, að rækjan verður strax kvendýr við kynþroska án þess að ganga í gegnum karlstigið fyrst. Til að greina kyn rækjunnar er notuð lögun innri blöðkunnar neðan á fremsta sundfótapari.

Rækja nærist aðallega á leifum plöntu- og dýrasvifs (groti) og smádýrum sem lifa á botni eða nálægt botni. Rækjan lyftir sér frá botni eftir að dimmt er orðið og veiðir þá svifdýr sér til matar. Þegar birtir aftur leitar hún botns á ný. Einnig hefur rækja sést éta dauða eða dauðvona fiska. Rækjan er mikilvæg fæða fyrir margar lífverur í sjó, t.d. hefur hefur verið sýnt fram á að afrán þorsks hefur bein áhrif á það hve mikið af rækju er í sjónum.

LOÐNA

Mynd: ©Jón Baldur Hlíðberg - www.fauna.is

Mallotus villosus (Muller, 1776)

Loðnan er kaldsjávarfiskur sem lifir í Norður-Atlantshafi í Barentshafi við Ísland, Grænland og Kanada. Við Ísland heldur loðnan sig í kalda sjónum fyrir norðan land megnið af ævinni en gengur þó í hlýsjóinn sunnan og suðvestan Íslands til hrygningar. Útbreiðsla loðnuseiða á fyrsta ári getur verið allt umhverfis land, enda þótt mergð hennar sé yfirleitt mikil norðan lands. Útbreiðsla eins og tveggja ára ungloðnu er í meira mæli á svæðinu norðan lands og jafnvel norður í Íslandshaf, enda þótt hún finnist einnig sunnar í hlýrri sjó. Aðalheimkynni kynþroska loðnu tveggja ára og eldri, eru norðan og norðvestan lands. Eitt megineinkenni þessa stofnhluta eru miklar fæðugöngur að sumarlagi (júlí-ágúst) meðfram straumskilum (pólfronti) til svæðisins vestur og norðvestur af Jan Mayen og allt norður á 72-74 °N og aftur til baka að haustlagi (september). Hluti stofnsins getur þó haldið sig sunnar, þ.e. í Grænlandssundi og norðan Íslands, og er oft blandaður ungloðnu. Loðnan er uppsjávarfiskur en hún hrygnir botnlægum eggjum.

Langmikilvægasta fæða loðnu eru krabbaflær, einkum rauðáta og póláta en einnig aðrar smærri krabbaflær. Vægi krabbaflóa minnkar þó með vaxandi lengd loðnu og vægi ljósátu eykst að sama skapi.

Flestir fiskar, einkum botnfiskar, lifa á loðnu einhvern tíma á æviskeiði sínu. Mest kveður að loðnuátai í mars þegar hún gengur til hrygningar. Loðna verður þá auðveldari bráð þar sem vaxandi hrognafylling er líkleg til að draga úr hæfni hennar til að forðast afrán. Ennfremur dregur hrygningin loðnuna til dauða og er hún þá auðfengin bráð.

Ókynþroska loðna vex mun hægar en sú kynþroska. Við kynþroskann eykst vaxtarhraðinn meira hjá hængum en hrygnum. Loðna verður kynþroska þriggja ára en einstaka fiskar verða þó kynþroska árinu fyrr eða seinna.

Þetta var unnið af Halldóri og Pabba=)

Takk fyrir..=)